واقعیت زمان ! آیا زمان وجود دارد؟
مسعود ناصری
اعتقاد رایجى است که اغلب باورهای غیر قابل اثبات اشتباه از آب در می‌آیند. با این وجود، به تجربه مى‌دانیم که اینگونه باورها مى‌توانند مفید باشند و گاه نیز کمک شایانى به رشد علم کرده‌اند. بهترین مثال به دو هزار و چهار صد سال قبل برمی‌گردد که افلاطون از قول سقراط نقل می‌کند: “هرچند نمی‌توانم اثبات کنم ولی مطمئنم زمین گرد است”.
من سه باور دارم که هرچند خود را به درست بودنشان متقاعد کرده‌ام ولی هنوز نمی‌توانم اثباتشان کنم:
مورد اول اینکه «زمان» وجود ندارد و نیازى هم به وجود داشتن آن نیست چرا که واقعا میشود توصیف معقولی از طبیعت داشت که در چارچوب بنیادی اش نیازى به وجود فضا و بخصوص زمان نباشد. بر این باورم که نگاه و برداشت کلى ما از جهان است که مفاهیم «فضا» و «زمان» را شکل داده است. به عبارت دیگر، فضا و زمان تنها براى انسان که تقریبى از «واقعیت» را با حواس پنجگانه خود درک مى‌کند موجودیت دارد. یک مثال مشابه، مفهومى مانند «سطح آب» است. مى‌دانیم که اگر این به‌اصطلاح «سطح آب» را به دور از تقریب مطالعه کنیم (یعنى مثلا با میکروسکوپ به آن محدوده نگاه کنیم) منهاى حرکت مولکولهای آب و هوا، چیز دیگرى در آن محدوده نخواهیم دید و بنابراین در مقیاس اتمى/مولکولى، چیزى به عنوان «سطح آب» مفهوم خود را به کل از دست مى‌دهد. فضا و زمان نیز مانند سطح آب تنها تقریبی از واقعیت است که ذهن ما آنها را می‌سازد. و در این میان، بخصوص «زمان» یک مفهوم من درآوردی توسط انسان است که به خاطر درک ضعیف‌‌اش از غنای طبیعت چنین مفهومى را به کمک ذهن خود شکل داده است.
مورد دوم اینکه اعتقاد دارم «چیز»ها وجود ندارند و تنها «روابط» در این جهان واقعیت دارند و در این مورد نیز فکر مى‌کنم باید بشود توصیف معقولی از طبیعت ارائه کرد که تنها به اندرکنش بین سیستم‌ها مى‌پردازد و از حالت‌های گذرای یک سیستم در زمان چشم‌پوشى مى‌کند.
باور سوم من که نمی‌توانم اثبات کنم این است که حس «همکاری و باهم بودن» در ذات انسان است و اینکه این حس در نهایت بر احساس‌هائی مانند کوته‌نظری، تکبر، خودبزرگ‌بینی و تهاجم (که به استثمار و جنگ منتهی میشود) غالب خواهد شد همانطور که تا امروز هم توانسته است گاه براى مدت‌هاى طولانى صلح و خوشبختی برایمان فراهم سازد. به علت وجود همین حس و غالب بودن آن است که روزی مرز بین کشورها از بین خواهد رفت و نه جنگی خواهد بود و نه فقر. روزى که خواهیم توانست دنیا را به تساوی داشته باشیم.
برگرفته از یادداشت‌های کارلو روللی (Carlo Rovelli)؛ فیزیکدان مرکز فیزیک نظری مارسی (Centre de Physique Théorique, Marseille)، عضو برجسته و استاد Institut Universitaire de France، استاد دانشگاه مدیترانه (Université de la Méditerranée) و نویسنده کتاب گرانش کوانتومی (Quantum Gravity)